Pleidooi pensioenexperts voor verplicht aanvullend pensioen

Het nieuwe pensioenstelsel herbergt risico's voor lager opgeleiden, moeders met kleine banen, migranten, mensen die herhaalbare taken uitvoeren en werknemers met zware beroepen, stellen deskundigen in een Netspar-studie. Ze pleiten onder meer voor een verplicht aanvullend pensioen.

Het kennisnetwerk deed een verkenning waarbij onder anderen ook Aegon-beleidsadviseur Kees Kamminga en innovatiemanager Niels Kortleve (PGGM) betrokken waren. De groep van experts vindt dat meer aanpassingen nodig zijn vanwege de voortgaande flexibilisering van de arbeidsmarkt en een vergrijzende bevolking. Er moet meer worden geïnvesteerd in loopbaanontwikkeling, vaardigheden en duurzame inzetbaarheid. “Daarbij past ook een flexibeler, dynamischer pensioen dat beter rekening houdt met langere en gevarieerde arbeidscarrières.”

Geen werk, geen pensioen

De experts waarschuwen dat een goed pensioenstelsel niet zonder goed arbeidsmarktbeleid kan. Niet alleen vanwege vergrijzing, maar ook vanwege de ontwikkeling dat lager opgeleiden die steeds vaker als flexibele kracht worden ingezet en vrouwen met jonge kinderen die een achterstand oplopen in de pensioenopbouw. “Je kunt de pensioenopbouw in theorie nog zo goed hebben geregeld, maar als mensen geen werk hebben, dan bouwen ze ook geen pensioen op”, aldus Netspar-onderzoeker Casper van Ewijk.

Om de positie op de arbeidsmarkt te verbeteren, kunnen werkenden investeren in een leven lang leren. Maar in de praktijk hebben ze daar het geld vaak niet voor, of ze kijken niet ver genoeg vooruit. Werkgevers aarzelen anderzijds om te investeren in een werknemer die na opleiding kiest voor een andere baan. Daar zouden sociale partners en overheid moeten ingrijpen.

“Ze kunnen bijvoorbeeld nu al aan werkenden een zogeheten gratis loopbaan-APK bieden waarbij de werkenden elke tien jaar uitgebreid naar hun toekomstige financiële situatie kijken en een beter inzicht krijgen. Daarnaast kan de overheid belastingvoordelen verlenen aan bedrijven die investeren in duurzame loopbanen. Ook kan de overheid ervoor zorgen dat bedrijven en werkenden een klein deel van het pensioengeld mogen gebruiken voor scholing en ontwikkeling”, aldus medeauteur Ton Wilthagen (Tilburg University).

MAP

De auteurs introduceren de term MAP: maatschappelijk aanvaardbaar minimum aanvullend pensioen. “Alle werkenden, dus ook zelfstandigen en tijdelijke medewerkers, zouden, als het aan de auteurs van de studie ligt, verplicht een klein aanvullend pensioen gaan opbouwen bovenop de AOW. Zoiets gebeurt bijvoorbeeld al in Zweden. Een andere, minder verplichtende vorm is het Britse model waarbij elke werkende in beginsel automatisch deelneemt aan een pensioenregeling en de deelname kan stopzetten of veranderen.”

Welk minimum moet worden aangehouden, is een maatschappelijke afweging, aldus de deskundigen. “Deze ondergrens moet ervoor zorgen dat alle werkenden niet te veel in inkomen terugvallen na pensionering. Bovendien zorgt het voor een zeker weerstandsvermogen om tegenvallers op te vangen, bijvoorbeeld om de periode tot de AOW-leeftijd te overbruggen wanneer men onverhoopt gedwongen wordt eerder te stoppen met werken.”

De auteurs geven een indicatie van de helft van de huidige opbouw in de tweede pijler. “Samen met de AOW komt de modale werkende dan uit op een brutopensioen van 55 tot 60 procent van het eerder verdiende loon. Voor lagere inkomens – voor wie vooral de AOW telt – ligt dit percentage hoger. Hogere inkomens komen wat lager uit, maar zij ambiëren meestal een minder hoog pensioen en hebben gemiddeld meer woning- en overig vermogen.”